Pracownicy Instytutu Języka Polskiego biorą żywy udział w życiu naukowym w Polsce i poza jej granicami, a także publikacje o zasięgu ogólnopolskim i międzynarodowym, współpraca z ośrodkami naukowymi w kraju (IPI PAN, IJP PAN czy IBL PAN) i poza nim (uniwersytety w Amsterdamie, Berlinie, Moguncji, Moskwie, Ołomuńcu, Ostrawie, Pradze, Sztokholme, Tybindze i Wilnie), a także uczestnictwo w krajowych i międzynarodowych grantach naukowych, nierzadko interdyscyplinarnych.
Do istotnych osiągnięć należą prace z zakresu słowotwórstwa strukturalistycznego i kognitywnego (w tym również słowiańskiego słowotwórstwa tekstowego i pojęciowego podejmowane we współpracy z Komisją Słowotwórczą Międzynarodowego Komitetu Slawistów) oraz diachronicznego, a także semantyki i leksykologii współczesnej i historycznej.
Język religijny to kolejny nurt badań prowadzonych przez pracowników IJP, tak w zakresie zjawisk współczesnych, jak i historycznych. Blisko tego nurtu sytuuje się też analiza języka współczesnej polityki oraz języka pisarzy (czego owocem jest na przykład dostępny w internecie słownik języka Cypriana Norwida).
W dziedzinie formalnego opisu polszczyzny najważniejszym osiągnięciem jest obszerna gramatyka formalna języka polskiego, w wyniku współpracy z IPI PAN w pełni zaimplementowana i wykorzystana do budowy banku drzew rozbiorów gramatycznych. Ważnym pokrewnym nurtem są prace krajowe (Narodowy Korpus Języka Polskiego) i międzynarodowe (Korpus językowy polsko-rosyjski) nad tworzeniem i wykorzystaniem korpusów językowych, co odzwierciedla się w aktywnej współpracy z Komisją Korpusową Międzynarodowego Komitetu Slawistów.
Znaczący jest dorobek leksykograficzny i metaleksykograficzny pracowników naszego Instytutu. Pracownicy IJP są redaktorami naukowymi i autorami słowników różnego typu: ogólnych słowników języka polskiego, słowników poprawnościowych i specjalistycznych (np. wyrazów obcych, wyrazów trudnych i kłopotliwych, wyrazów bliskoznacznych, etymologicznych, w tym etymologicznego słownika dydaktycznego). Działalności słownikarskiej towarzyszą opracowania z zakresu teorii leksykografii. W IJP są ponadto prowadzone unikatowe w skali Polski badania nad komunikacją niesłyszących w nieuwzględnianym dotąd aspekcie lingwistycznej analizy języka migowego.
Podejmowane są też zagadnienia wykraczające poza ujęcia ściśle lingwistyczne, uwzględniające aspekt kulturowy i socjolingwistyczny, szczególnie rolę płci. Na tle kulturowym i socjolingwistycznym rozpatrywane są też gwary w Polsce i poza jej granicami, zwłaszcza na Litwie, Ukrainie i w Kazachstanie. Prowadzone badania dialektologiczne mają też wymiar popularyzatorski, czego przykładem mogą być dwa portale internetowe: dialektologiczny, ukazujący zróżnicowania terytorialnego języka polskiego Gwary polskie. Przewodnik multimedialny oraz leksykograficzny Słowniki dawne i współczesne. W swoim dorobku pracownicy IJP mają również prace onomastyczne, zwłaszcza nad dawnymi nazwami geograficznymi.
Żywy jest nurt badań nad kontaktami polszczyzny z innymi językami, tak w aspekcie historycznym, jak i współczesnym (np. prace o rusycyzmach czy o anglicyzmach), również na pograniczach językowych.
