4 lata temu odeszła od nas dr Krystyna Długosz-Kurczabowa, wybitna badaczka historii języka polskiego, autorka słowników etymologicznych i prac z dziedziny dialektologii. Nad Słownikiem gwary zagnańskiej pracowała przez ostatnie lata swojego życia, ale niestety nie doczekała już jego wydania. Ukazał się nakładem sekcji wydawniczej Wydziału Polonistyki w grudniu 2020 roku. Wstęp do Słownika gwary zagnańskiej napisał prof. Kazimierz Długosz, brat Autorki, językoznawca z Uniwersytetu Szczecińskiego.
Fragment wstępu
Słownik jest spełnieniem zamierzeń Krystyny utrwalenia i popularyzowania zagnańskiej gwary, która co prawda stanowi część składową dialektu małopolskiego (północnomałopolskiego, środkowopółnocnomałopolskiego), ale ma swoje charakterystyczne wyrazy, stanowiące jej koloryt lokalny (np. specyficzne archaizmy w zakresie form fleksyjnych, w zakresie budowy słowotwórczej, w zakresie łączliwości, archaizmy leksykalne i semantyczne, dialektyzmy, indywidualizmy, nazwy topograficzne, nazwy instytucji, nazwy dawnych desygnatów, nazwy osób, przezwiska).
Bardzo interesującą nowością tego opracowania, o której nie można nie wspomnieć, niespotykaną w innych słownikach gwarowych są objaśnienia etymologiczne, umieszczone w nawiasach < >. Jak podaje Autorka, „początkowo były to objaśnienia dosyć szczegółowe, jednak w końcowej redakcji zredukowane do następujących informacji: wyraz rodzimy – wyraz zapożyczony. W odniesieniu do wyrazu rodzimego zamieszczone są dwa rodzaje informacji:
- w zakresie wyrazów odziedziczonych z prasłowiańszczyzny, niemotywowanych słowotwórczo, jest – umownie – powtórzona postać hasłowa, np. macocha <macocha>, nać <nać>, ul <ul> (mimo procesów fonetycznych modyfikujących formę wyrazową w epoce przedpolskiej i w rozwoju historycznym polszczyzny);
- w zakresie derywatów jest natomiast podana w nawiasie podstawa słowotwórcza, czyli wyraz, od którego został utworzony wyraz hasłowy, np. duszny <duch>; kadzidło <kadzić>, lufcik <luft>. W zakresie wyrazów zapożyczonych podaję źródło zapożyczenia, np. kabza <łac. capsa>, kaftan <tur. kaftari>; luft <niem. Luft>.
Ogrom pracy włożony w opracowanie Słownika, oryginalny materiał językowy, doskonała znajomość zagadnienia, rzetelność interpretacji faktów językowych, bogactwo bazy materiałowej, wreszcie widoczna niemal na każdym kroku fascynacja gwarą, samą gwarą i ludźmi nią mówiącymi są świadectwem, że śp. Siostra Krystyna miała po stokroć rację, pisząc na wspomnianej już odręcznie sporządzonej karteczce: Non omnis moriar.
Kazimierz Długosz
